Toponymie: speurtocht naar de plaatsnaam Hanegem
Op fietstochten in (West-) Vlaanderen is vanuit interesse voor toponymie (plaatsnaamkunde) de speurtocht ontstaan naar de plaatsnaam Hanegem als bron van de familienaam
De speurtocht naar de plaatsnaam heeft - na veel omwegen - geleid naar de Huinegem straat in Asse, Vlaams-Brabant
Omwegen..., want toponymie is geen handige manier om familienamen te verklaren
Ligging van de plaats Hanegem
De plaats Hanegem zou je verwachten in westelijk Vlaanderen, in de driehoek Antwerpen-Brussel-Boulogne waar de meeste -gem plaatsnamen voorkomen
En dan eerder in het westen van die driehoek; de migratiestromen in het verleden waren meestal van zuidwest naar noordoost, denk aan de Hugenoten
De eerste zoekresultaten (Danegem en later Cocquignies bij Rijsel en Œudeghien) waren veelbelovend, maar bij nader onderzoek ontbrak steeds het keiharde bewijs
Toen de toponomie op een dood spoor zat, kwam de genealogie vlotjes met het juiste antwoord: de Huinegem, oorspronkelijk Hunenghem, bij Asse
Niet in het westen maar in het oosten van de driehoek en dat had mogelijk te maken met een incident in 1749 te Krokegem
Hunenghem bij Asse
Hunenghem was een middeleeuws hof, door Franken gesticht aan de oostzijde van Asse, provincie Vlaams-Brabant
De oorspronkelijke naam zal iets zijn geweest als Huningaheim (Huis van Huna)
In de 13e eeuw werd op deze plaats het gasthuis opgericht, later ook schepenbank, tegenwoordig cc het Oud Gasthuis
Daar was in 1267 en 1269 Egidius van Hunenghem de eerst bekende Van Huynegem wiens naam werd opgeschreven
De plaatsnaam Hunenghem leeft voort in de naam van de straat naar Mollem, tegenwoordig Huinegem straat
Gem-namen in de gemeente Asse
In de gemeente Asse zijn meerdere -gem namen. De gemeente vermoedt hun ontstaan in de 5e tot 7e eeuw
Kobbegem, Krokegem en Walfergem staan in het Wikipedia-lijstje van de -gem namen. Relegem ontbreekt om onduidelijke redenen
Huinegem, Huizegem, Ichelgem en Vrijlegem ontbreken omdat het geen officiële plaats- of wijknamen zijn
Mollem en Velm ontbreken op Wikipedia omdat het in de huidige spelling formeel geen -gem of -heem namen zijn
Vreligem, halverwege Asse en Mazenzele, staat op een oude kaart (Secvnda Pars Brabantiae cuius urb primaria Brvxellae, Langren, Michael Florent van, asi 1600-1675)
Het betrof vermoedelijk gewoon Vrijlegem, tegenwoordig Hof ter Vrijlegem nabij Mollem
Van Huynegem familienaam is gebaseerd op de plaats Hunenghem
De familienaam Van Huynegem komt van oudsher voor in Asse en omstreken
Egidius van Hunenghem was in 1267 de eerste wiens naam werd opgeschreven
Ook in 1269 bij de Oprichting van het Middeleeuws Gasthuis te Asse (Ascania tijdschrift 1997-4, door Jaak Ockeley)
Rond 1470 had ene Jacop van Hunegem bezittingen te Asse
In 1542 was Heyndrick van Huynigem lid van het schuttersgilde in Asses's buurdorp Mazenzele22
Vanaf 1600 zijn er volop vermeldingen van Van Huynegems in parochieregisters en het Archief van de Schepenbank te Asse
Dr. Frans Claes S.J., Oude heemnamen in Asse 2:
Van de plaatsnaam Hunenghem, die al in 1192 zou voorkomen is in 1267 de herkomstnaam afgeleid van Egidius de (van) Hunenghem.
Hij baseert zich hierbij op Dr. Jan Lindemans 6: Huinegem (XVII, 380) : egidius de hunenghem, 1267 (ib. 77).
Wat zeggen de bronnen over het middeleeuwse Hunenghem
Dankzij het werk van Jan Lindemans en Jaak Ockeley te Asse is de plaatsnaam Hunenghem en de familie Van Huynegem goed beschreven
In Asse is een actieve Koninklijke Heemkundige Kring Ascania
Dr. Jan Lindemans zegt in Toponymie van Asse 1 over Hunenghem:
1192 Hunenghem BR
1440 Hunnegem strate, Waut. I 470
1509 den huneghem bogaert, G
1545 eenen bogaert groot omtrent een bunder, achter tgasthuis van Assche, de huyneghem strate aldaer in dandere, G
Huyneghem straet loopende naer Mollem, K, B nr. 2
Plaats in het dorp, waar in de 13 eeuw het Gasthuis opgericht werd, zodat de naam in onbruik geraakte en alleen voortleefde in de naam van de straat die van daar vertrekt, en in die van een boomgaard daaraan gelegen, achter het Gasthuis
*Huningaheim is de woonplaats van Huna s geslacht, een Frankische nederzetting uit het laatste kwartaal van de 4 eeuw
Homoniemen te Geraardsbergen (Hunnegem) en te Papignies (Hunenghien)
Er is een familienaam van Huyneghem in de streek bekend
Zij richtten hun haim of hof op, bij de bronnen van beken, op ongeveer gelijke afstand van elkaar. Die hoven heetten later Volkegem, Krokegem, Huizegem, Huinegem en Walfergem. Zij waren, in de middeleeuwen, de zetels van heerlijkheden en groeiden meestal uit tot gehuchten
Bij de bespreking van de waters in Asse zegt Lindemans 1:
( ) 2. de Waarbeek, die ontspringt op de oostzijde van het dorp, bij het oude Huinegem, verder langs het kasteel Waarbeek vloeit en te Mollem in de Molenbeek eindigt
J. Verbesselt over de heem-namen in de omgeving van Asse:21
Hun oorsprong wordt algemeen gesitueerd tijdens de oudste Frankische landnamen in de 4e-5e eeuw. Voor Mollem alleen betekenen deze vier heemnamen een tamelijk dichte bezetting. Wanneer wij er de omliggende dorpen bij betrekken - Wolvertem met vijf; Merchtem met vier; Brussegem met vijf; Asse eveneens met vijf; Kobbegem met twee -inge- en heemnamen - merken wij in deze hoek een zeer dichte bezetting. Dit verwondert ons niet wanneer wij weten dat wij ons hier bevinden te midden van de beste leemgronden van Brabant en wij hier steeds - en nu nog - een centrum hebben gehad van grote en rijke landbouwuitbatingen.
Dr. Frans Claes S.J. 2:
In Groot-Asse 16 nederzettingen met heem-namen, waarvan er 3 zijn uitgegroeid tot een dorp, 4 zijn bekend als gehucht, 5 onder wie Huinegem, zijn alleen bekend (geweest) als boerderij, 2 zijn overgeleverd als naam van akkerland en over 2 namen zijn geen verder gegevens bekend
Van de plaatsnaam Hunenghem, die al in 1192 zou voorkomen is in 1267 de herkomstnaam afgeleid van Egidius de (van) Hunenghem. Deze naam, later Huinegem, slaat op een vroegere alleenstaande
hoeve tussen Asse en het gehucht Waarbeek
Hunenghem is gevormd uit Huningaheim, d.i. de persoonsnaam Huno + inga + heem
(J. Lindemans 1952, : p.129-130 en 1938: p.291)
Lindemans in Toponymie van Asse 1:
Het Hof van Hunegem (thans Huinegem gespeld) ontleent vermoedelijk zijn naam aan een toponiem van Frankische oorsprong (Huningaheim, de nederzetting van Huna en de zijnen). Het is gelegen langs de weg die vertrekt aan het Gemeenteplein te Asse, richting Waarbeek en verder naar Mollem en Bollebeek: de huyneghem strate aldaer in dandere achter tgasthuis van Assche
| Toponymie van Asse, J. Lindemans 1952 |
Jaak Ockeley 23 zegt in Leven aan de bron, een inleiding tot de Geschiedenis van Asse:
Een vijftal Frankische gezinnen, d.w.z. het familiehoofd met kinderen en verwanten alsmede de dienstbaren, verdeelden het reeds ontgonnen land onder elkaar zodat ieder ongeveer 40 hectare landbouwgrond kreeg. Dat waren de gezinnen van: Fulko, Hroko, Huno, Hundso en Walfrith, en zij heetten: Fulkinga, Huninga, Hronkinga, Hunzinga en Walfrithinga.Zij richtten hun hof of haim (heim = heem = besloten erf rondom een boerenwoning of huis, vandaar ook heemkunde, heemkennis = studie van het heem, de streek) op in de omgeving van een bron
Deze hoven, die in de middeleeuwen tot gehuchten uitgroeiden, heetten: Volkegem, Krokegem, Huinegem, Huizegem en Walfergem.
Ongeveer een twintigtal plaatsen in het kanton Asse dragen een naam die eindigt op -hem, hetgeen wijst op een vroege Frankische nederzetting. Deze van jongere datum hebben als uitgang -sele bv. Mazenzele, Bekkerzeel, Brussel, e.a.
Alphonse Wauters 3 spreekt in zijn Histoire des Environs de Bruxelles 1855 op p.354 over les biens de Hunneghem Assche en op p.469 over Une rue conduisant du bourg Waerbeek s'appelle encore de Hunnegem strate ou la rue de l'Habitation des Huns; Henri de Coeman y avait, en 1440, 3 bonniers situ s pr s de l'h pital et qu'il tenait en fief du seigneur de Bigard.
Felix Meurisse 4 zegt in Asse Het kasteel van Waarbeek:
Het staat immers vast dat met het hof te Hunnegem (thans Huinegem gespeld) het hof te Waarbeek wordt bedoeld en We hebben thans zekerheid dat het hof van Huseghem te vereenzelvigen is met het kasteel van Walfergem, terwijl Hunneghem of Huinegem het kasteel van Waarbeek betreft
| Asse, het kasteel van Waarbeek, Felix Meurisse |
| Uitgever: HK Ascania Asse, 2002, 818 pagina's |
Hunenghem komt niet voor in Maurits Gysseling's Toponymisch Woordenboek van Belgi , Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (v r 1226)
Dit betekent dat Hunenghem als "plaats" simpelweg te klein was om dit boekwerk opgenomen te worden en/of dat schriftelijke bronnen vóór 1226 ontbreken
Het boek van Gysseling geeft wel verwante plaatsnamen van de constructie persoonsnaam + inga + heim
De oudste vermelding van het Gasthuis dateert van 6 januari 1289-90 (Jaak Ockeley 5)
Jan Lindemans in het maandblad Eigen Schoon en De Brabander, XVIIe Jaargang 1934, p.380:
Huinegem (gem. Assche, arr. Brussel). Hunnegem 1440 ; Huyneghem passim, 15e eeuw. -- Pers.n. Huno. -- Hom. : Hunnegem (Geeraardsbergen). Bij FOERST, I, 1500: Huninghem, ao 855 en Hunegem, 1142, niet geidentificeerd. Afgezonderde (verdwenen) hoeve, tusschen Assche en het gehucht Waarbeek
Jan Lindemans in hetzelfde tijdschrift, XXIe Jaargang 1938, p.291, Oudere vormen van reeds opgegeven toponiemen:
Huinegem (XVII, 380): egidius de hunenghem, 1267 (ib.77)
Flor Desmedt 7, Leenboek van den Leenen gehouden van den Heere tot Assche, 1440 & 1483:
Op een los blad: Actum XXIIsten dach Junii anno LXXXI. Bovengeschreven: Jan de Raet ( ) ende metter ziden neven Jan sBlinden ende Jacop van Hunegem goede ( ) Datum XIIIIc LXV, XV dage in meye. Het is onduidelijk of de tekst dateert uit 1465 of 1481
Bronnen Huinegem
1) Dr. Jan Lindemans in Toponymie van Asse (1952), p.18, 39-40, 129-130
Lindemans baseert zich in zijn boek op een lange lijst uitgegeven en onuitgegeven bronnen
2) Dr. Frans Claes S.J. Dr. Frans Claes S.J. † (uit Ascania tijdschrift 1994-3): Oude heemnamen in Asse, artikel in Tijdschrift Koninklijke
Heemkring Ascania, 37e jaargang 1994, nr. 4, p.109-113
3) A. Wauters, Histoire des Environs de Bruxelles, Brussel, 1855, deel I, folio 354 en 469
(in editie 1971: deel 3-B, folio 371)
http://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/display/bsb10224930_00559.html
4) Felix Meurisse, Asse Het kasteel van Waarbeek, p.22-23
5) Jaak Ockeley, Leven aan de bron, Een inleiding tot de geschiedenis van Asse, 1965, p.45
6) Dr. Jan Lindemans, in Eigen Schoon en De Brabander, XXIe jaargang 1938, p.291
7) Flor Desmedt, Leenboek vd Leenen gehouden vd Heere tot Assche, 1440 & 1483, 2004, p.25
8) Parochieregister Asse, geboorteregister, https://sites.google.com/site/heemkringascania
9) Lode Pletinckx, Op z'n Asses, Bouwstoffen voor een woordenboek van 't dialect van Asse, 1985
10) Lode Pletinckx, Woordenboek van het Asses, Kon. Heemkring Ascania, 2003,
Overzicht van de fonetische en fonologische processen (FFP): FFP 8
11) http://nl.wikipedia.org/wiki/Hunnegem
12) Frans Debrabandere, Woordenboek van de familienamen in Belgi en Noord-Frankrijk, 2003
15) Jozef van Walleghem, Merckenweerdigste voorvallen en daeghelijcksche gevallen. Brugge
1799, Eds. Ronald Engelrelst en No l Geirnaert, 2016
16) Rijksregister, geboorteakte Jean-Baptiste Quequin 27.12.1766 te udeghien
17) http://www.myheritage.nl/names/pierre_quequin gehuwd met Marie Anne Josephe Buisson
18) Frank Puylaert: boek Zoektocht naar de oorsprong van de stad Vlissingen en de betekenis van -ingen, inzicht in het -ingaheim toponiem
19) Adriaan Verhulst: boek Landschap en Landbouw in Middeleeuws Vlaanderen, p. 118-119, inzicht in het -gem toponiem
Asse, Inventaris onroerend erfgoed
20) https://www.asse.be/historiek-ontstaan-asse
21) J. Verbesselt in Het Parochiewezen in Brabant tot het einde van de 13 eeuw, deel V, p232 over de heem-namen in Vlaams-Brabant
22) Flor De Smedt e.a.: Het Manuaal van Peeter Verhasselt, pastoor van Mazenzele 1538-1557, het landelijke leven in de 16e eeuw (HK Ascania en Opwijk-Mazenzele, 2000)
23) Jaak Ockeley, Leven aan de bron, een inleiding tot de Geschiedenis van Asse, 1965, p30